ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN DE "EHBO" en de "EHBO AFDELING MIDDELBURG"

Het ontstaan van de EHBO in Nederland

Aan het einde van de vorige eeuw kwamen ontwikkelingen op gang waarbij het verlenen van eerste hulp door niet deskundigen werd gepropageerd. Het zijn de Engelsen geweest die als eersten begonnen met het organiseren van EHBO-cursussen voor leken. Tijdens een internationaal medisch congres in 1881 in Londen werd bekend dat door de Johanniter Ridders de “St. John's Ambulance Association” was opgericht. Dit was een vereni­ging die verbandposten inrichtte, ehbo-cursussen organiseerde en een examen instelde. Resultaten bleven niet uit. In 1887 hadden reeds honderdduizend mannen en vrouwen met goed gevolg een examen afgelegd. Op bovengenoemd congres maakte de Duitse professor Von Esmarch kennis met John Furly de leider en stuwende kracht achter de Ambulance Association. Het gevolg was dat in 1882 ook een dergelijke vereniging in Duitsland opgericht werd. De Duitse professor kreeg vooral grote bekendheid door zijn activiteiten voor het EHBO-onderwijs. Hij liet lesplaten drukken, ontwikkelde de driekante doek, stelde verbandkisten samen en maakte een handleiding voor cursussen. Deze handleiding werd in vele landen gebruikt. Er was ook een Nederlandse vertaling. Deze was vele jaren de belangrijkste handleiding, tot­dat in 1912 het eerste Oranje Kruisboekje gereed kwam.

De ontwikkeling in Nederland

Aanvankelijk stelden de Nederlandse artsen zich op het standpunt dat de eerste hulpverlening van slachtoffers van een ongeval niet kon en mocht worden toevertrouwd aan niet deskundigen. Desondanks groeide in ons land ook het enthousiasme en werden pogin­gen ondernomen om de kennis van eerste hulp te verspreiden. Dit streven kreeg vorm toen in juni 1943 - op initiatief van Dr. C.B. Tilanus Jr. - door een aantal bekende Nederlanders (waaronder bestuursleden van Rode- en Witte kruis en Maatschappij tot Redding van Drenkelingen) een circulaire werd verspreid die leidde tot de oprichting van de Vereniging Eerste Hulp Bij Ongelukken: de huidige Koninklij­ke Nederlandse Vereniging EHBO. Het initiatief tot oprichting van de Vereniging Eerste Hulp Bij Ongelukken vond al gauw navolging. Op vele plaatsen in het land ontstonden zelfstandige verenigingen. Allerlei organisaties gingen EHBO-cursussen organiseren. Van overleg en landelijke richtlijnen was toen nog geen sprake. Iedere arts gaf naar eigen inzicht les, en iedere vereniging gaf een eigen diploma uit. Het werd hoog tijd, dat tussen de verschillende verenigingen samenwerking en overleg over de inhoud van de ehbo-opleidingen tot stand kwam. De verdeeldheid in de organisatie van de hulpverle­ning bij een waternoodsramp in Zeeland (1908) en bij de schipbreuk van Berlin bij Hoek van Holland (1907) vormde voor ZKH Prins Hendrik aanleiding om in 1909 het initi­atief tot oprichting van een organisatie te nemen. Deze organisatie had tot doel de samenwerking tot stand te brengen tussen alle verenigingen die zich bezig hielden met reddings- en hulpverleningsactiviteiten. In 1953 ontving de Vereniging het predicaat "Koninklijke" en heeft als beschermvrouwe HKH Prinses Juliana.

Naar eenheid in EHBO-onderwijs

Het eerste doel van de nieuwe vereniging was het bevorderen van de eenheid in de hulpverlening en de uniformiteit van de opleidingen. Begonnen werd met de leerstof. De overheid werd hier nader bij betrokken, waardoor in 1910 bij Koninklijk Besluit een Staatscommissie werd ingesteld om richtlijnen samen te stellen voor de cursus Hulpver­lening bij Bedrijfsongevallen. Om tot eenduidigheid te komen werd in 1911 besloten om een commissie te benoemen. Deze commissie kreeg tot taak een Nederlandse handleiding samen te stellen. De eerste druk van deze handleiding - het welbekende Oranje Kruis­boekje - kwam in december 1912 gereed. Dit boekje, aangepast in de loop der jaren, vormt nog steeds het basisdocument bij het onderricht van EHBO-onderwijs. De volgende stap was het opstellen van voorschriften voor de cursus en het examen. In 1919 werd de Eenheidscommissie ingesteld, waardoor in 1924 de “Regelen voor het Onderwijs in de EHBO” tot stand kwamen. Het aantal lesuren, de herhalingscursussen en het Bondsdiploma werden daarin geregeld. Echter een flink aantal verenigingen bleef een eigen diploma uitgeven. Het probleem was dat zelfs de Vereniging Eerste Hulp Bij Onge­lukken - langzamerhand uitgegroeid tot de belangrijkste EHBO-organisatie - het Bonds­diploma niet verplicht kon stellen voor alle afdelingen. Het duurde nog tot 1 januari 1938 voordat het Eenheidsdiploma EHBO werd ingevoerd. Bij beschikking van de Staatsse­cretaris van Volksgezondheid d.d. 7 mei 1951 werd het Eenheidsdiploma goedgekeurd en het is sindsdien het enige officieel zijnde EHBO-diploma.

De verdere ontwikkeling

Ondanks de moeizame weg naar eenheid in het EHBO-onderwijs, nam de belangstelling voor de EHBO toe. Vooral na 1930 viel een sterke groei waar te nemen, die zich ook voortzette na de Tweede Wereldoorlog. In de jaren na de oorlog werden honderden nieuwe afdelingen opgericht. Nieuwe medische ontwikkelingen hadden ook gevolgen voor de EHBO. Uit dat oogpunt is het "Oranje Kruis-boekje" dan ook vele malen aangepast. In 1963 werd een belangrijke stap gezet om de mond-op-mondbeademing als leerstof op te nemen. De laatste jaren zijn ook andere ontwikkelingen in gang getreden. Sinds 1979 wordt door de EHBO-verenigingen, gesteund door hun landelijke organisatie en de Neder­landse Hartstichting, ook les gegeven in hart-reanimatie. Ook met ander organisaties zijn contacten gelegd en samenwerkingsvormen ontwikkeld. Door gemeentelijke overheden wordt steeds vaker gesteld dat de EHBO bij grote evenementen aanwezig dient te zijn. De Overheid heeft dit belang al eerder ingezien, getuige het feit dat er sinds 1930 diverse besluiten zijn uitgevaardigd (van Veiligheidsbesluit tot de huidige ARBO-wet). Sinds de Rampen?Wet van 1981 beschikken vele gemeenten over een zogenaamd Rampenplan. Dit wordt bij grote calamiteiten in werking gesteld. In veel van deze plannen is ook een taak weggelegd voor de plaatselijke EHBO-afdeling(en). Door het inwerking treden van de Wet op het Basisonderwijs in 1985 werd de mogelijk­heid geopend tot meer vrije lesuren in het lesrooster. Door intensieve campagnes werd bereikt dat tegenwoordig op honderden scholen Jeugd-EHBO onderdeel van het lespro­gramma is geworden. Kortom de EHBO, met meer dan 700 afdelingen, is in Nederland vandaag de dag niet meer weg te denken en vormt een belangrijke schakel in het algehe­le hulpverleningsproces.

* Bij de totstandkoming van dit artikel is grotendeels gebruik gemaakt van het boekje EHBO “Wat is dat eigenlijk”.

HET ONTSTAAN VAN DE EHBO-AFDELING MIDDELBURG

Bij de totstandkoming van dit verhaal heb ik mij deels laten leiden door het jubileumboekje wat in 1980 ter eren van het veertig­jarig bestaan van de afdeling is uitgegeven en heb ik deels gebruik gemaakt van de notulen e.d. (vanaf de oprichtingsdatum!). Onderstaand treft U dan ook een “summiere” terugblik aan op de geschiedenis van de EHBO afdeling Middelburg.

Periode 1940 - 1950

Op woensdag 23 augustus 1939 werd op initiatief van Dr. Frumau en mevr. de Vries-Draaisma, een vergadering belegd om te komen tot het oprichten van de EHBO, afdeling Middelburg. Het aantal belangstel­lenden bedroeg 25. In deze vergadering komen zaken aan de orde zoals de totstandkoming van statuten, en de verdere gang van zaken m.b.t. tot de oprichting. Besloten wordt een werkcommissie te benoemen die zich verder bezig zal gaan houden met de officiële oprichting. Op dinsdag 16 januari 1940 wordt op een bijzondere ledenvergadering de EHBO, afdeling Middelburg opgericht. De EHBO, afdeling Middelburg en het Nederlandse volk gaan een vijf jaar durende donkere tijd tegemoet, gezien het feit dat Nederland bezet is door de Duitsers. In deze periode ondergaat het Bestuur van de Afdeling nood­gedwongen vele bestuurswisselingen. Toch vinden er in deze bezettingsjaren nog tal van activiteiten plaats. Zo wordt op 27 september 1941 de secretaresse van de Afdeling Middelburg afgevaardigd naar de Algemene Vergadering en wordt er een cursus belegd. In 1942 wordt op verzoek van de Vitrite de eerste EHBO-bedrijfsopleiding gegeven. Eind 1942 wordt er aan 15 EHBO-cursisten, jaren 1941/1942, een EHBO-diploma afgegeven. Ver­der wordt er in deze oorlogsjaren, ondanks de schaarste, de nodige hulpmaterialen aangekocht en gebruikt. In de bestuursvergadering van 7 mei 1944 wordt door het Be­stuur de contributie vastgesteld op f 5,=

Na de bezetting gaan Bestuur en leden er voortvarend tegenaan. In 1946 wordt een voorstel gedaan om hulpverlening te gaan toepassen bij sportevenementen. Hiervoor wordt er contact opgenomen de diverse sportverenigingen. In 16 januari 1947 wordt er in Middelburg de eerste Districtswedstrijd gehouden van de Nederlandse Koninklijke Vereniging EHBO. Op 29 mei 1947 wordt er in de EHBO-week in Middelburg een speldjesdag gehouden. Met andere woorden de voorloper van onze huidige jaarlijkse collectedagen. Aan deze speldjesdag wordt medewerking verleend door de Middelburgse padvinderij. De Vereniging heeft hiervoor 2500 speldjes en 30 aanplakbiljetten aangeschaft. Deze vorm van collecte wordt in 1948 voortgezet, waarbij de opbrengst voor 50% ten goede komt aan de eigen afdeling en 50% aan het Hoofdbestuur. In juli 1949 wordt voorgesteld om de artsen, de heer Van der Slikke en mevrouw Vermaas-Konijnenburg, op de oefenavonden te laten doceren. Genoemde artsen wordt tevens gevraagd om deze avonden te leiden. In datzelfde jaar komt de kadercursus om de hoek kijken.

Op de jaarvergadering op 27 april 1950 wordt er een commissie ingesteld die zich bezig moet gaan houden met de controle op EHBO-kisten. Tevens vindt er in dit jaar het zogenaamde jaarfeest van de vereniging plaats, en worden o.a. diploma's uitgereikt.

Periode 1951 - 1960

Tijdens de ledenvergadering op 9 juli 1951 komt de mededeling dat het Hoofdbestuur plannen heeft om in 1952 de landelijke vergadering, met daaraan gekoppeld de EHBO-wedstrijden, in Zeeland (Middelburg of Vlissingen) te houden. De Afdeling houdt met het voornoemde rekening en gaat over tot het formeren van een wedstrijdploeg. In ditzelfde jaar wordt door de wedstrijdploeg van de Afdeling Middelburg de eerste plaats bereikt in de jaar­lijkse Districtswedstrijd. In 1952 worden er voor de hulpverlening verbandtassen aangeschaft. Tevens wordt er in dit jaar voor het eerste gesproken over een collectieve ongevallen verzekering voor dienstdoende EHBO'ers ).In 1953 maken enige bestuursleden bezwaar tegen het reglementair aftreden van dokter Franka. Een arts mag slechts adviserend lid zijn, en geen bestuurslid. Na een rustig EHBO-jaar in 1954 wordt het Bestuur op het Stadhuis in Middelburg uitgenodigd voor een officiële receptie ter gelegenheid van “10 jaar be­vrijding”. Hier drinken onze bestuursleden voor het eerst sherry! Op 25 november 1955 vierde onze medeoprichtster mevrouw De Vries-Draaisma haar derde lustrum bij de EHBO. In 1955 steeg het aantal leden van onze vereniging van 123 naar 144. Het aantal wed­strijdploegen van de Afdeling Middelburg bedroeg drie stuks en waren actief op dis­tricts- en provinciaal niveau. Wederom behaalde Middelburg de eerste plaats in de Districtswedstrijden, gehouden in Kortgene. Helemaal succesvol werden wij in 1958 toen de eerste prijs behaald werd in de lande­lijke wedstrijd in Hengelo. Onze afdeling kreeg in 1959 een extra zetel toegewezen in het Districtsbestuur. In 1960 werd het twintigjarig bestaan van onze vereniging gevierd in de zogenaamde “Schuttershofzaal”. Dit feest werd opgeluisterd door medewerking van het Middelburgse “Claviolina kwartet” en een grote verloting, waar tal van prijzen voor beschikbaar waren. Op 17 december 1960 werd er een grote bedrijvenwedstrijd ge­houden. Hieraan namen deel PZEM; ZCF; Vitrite; Gemeente- en Rijkspolitie, BB en medewerkers van het Huis voor Bewaring.

*) Voor zover mij bekend ging de Afdeling in 1989 over tot het aangaan van een collectieve ongevallenverzekering.

Periode 1961 - 1970

Ook in 1961 werd er weer een nieuwe cursus gestart. Alle deelnemers slaagden, en konden hun diploma in ontvangst nemen op de jaarlijkse feestavond. In 1962 werd er Kringwedstrijd georganiseerd in “Het Scheldekwartier” in Vlissingen. Tevens werd in dit jaar een lezing in het voormalige CITY-theater in Middelburg georga­niseerd. Onder leiding van dokter Okker werd het thema “de mens in het verkeer” aan de orde gesteld. In 1962 vond er wederom een diploma-uitreiking plaats in het City-theater waar tevens de jaarlijkse feestavond plaats vond. Het jaar 1963 stond in het teken van de aanschaf van een beademingspop en het vertonen van een diaserie van “mond-op-mondbeademing”. Middelburg behaalde in datzelfde jaar een tiende plaats op de Nationale wedstrijd in Assen. In 1964 onderging de wedstrijd­ploeg een facelift en kreeg een nieuwe bezetting. Op 1 januari 1965 werd de contributie verhoogd van f 5,40 naar f 6,50 per jaar. Middelburg fungeerde in dit jaar als gastheer voor het Hoofdbestuur. M.a.w. er werd een algemene vergadering met nationale wedstrijden gehouden. Tijdens dit evenement vierde de Afdeling zijn 25 jarig bestaan, waarvoor tal van prominenten werden uitgenodigd (o.a. Burge­meester en Wethouders van de gemeente Middelburg en Gedeputeerde Staten van Zee­land). De jaren 1966 tot en met 1969 verliepen voorspoedig. In 1969 besluit de vereniging over te gaan tot de aankoop van plastic opblaasbare spalken. Tevens werden er in dit jaar de eerste EHBO-lessen op “Vijvervreugd” gegeven door een aantal artsen. Op 23 april 1970 werd dokter Frumau onderscheiden met de zilveren Dr. Tilanus-medaille (de geschiedenis zou zich later nog eens herhalen met een andere arts mevr. dokter Pel-Mellink. Deze arts kreeg trouwens mede voor haar EHBO­ activiteiten ook nog een koninklijke onderscheiding). Dit voor zijn vele werkzaamheden op EHBO-gebied. De wedstrijdploeg behaalde een tweede plaats.

Periode 1971 - 1980

De jaren zeventig werden gekenmerkt door een aantal verhuizingen van de Afdeling Mid­delburg naar diverse gebouwen. Zo werd in 1972 de Concert- en Gehoorzaal verlaten (i.v.m. verbouwingen), en ging men over naar de kantine van de Technische School. Tevens werd in dit jaar een lidmaatschap aangegaan bij de “LOTUS-vereniging”. In 1973 kreeg de afdeling een beademingspop aangeboden van het Middelburgse bedrijfsleven. Op 7 maart 1974 werd er in het ontmoetingscentrum in Dauwendaele een onderling EHBO-wed­strijd gehouden. In 1974 bedroeg het aantal leden bij onze vereniging 313. De afdeling Middelburg verhuist in 1975 weer terug naar hun oude stek n.l. de Concert- en Gehoor­zaal te Middelburg. Op 2 oktober 1976 wordt aan mevrouw De Vries-Draaisma de dokter Tilanus-medaille uitgereikt voor bewezen diensten. Na een rustig 1977 wordt er in 1978 gestart met een tweede cursus EHBO. In de jaren 1978, 1979 worden er een aantal groot­scheepse oefeningen gehouden binnen de gemeente Middelburg. Naast de EHBO-afdeling Middelburg nemen tal van andere instanties deel aan deze oefeningen (o.a. Brandweer, Gemeentepolitie enz. enz.). Ter ondersteuning van de cursus-leiding wordt in 1979 een proef gestart met team­vloerwerkers oftewel ledenassistenten. In dit jaar treft de afdeling nadere voor­bereidingen voor het 40-jarig jubileum in 1980. Het jaar 1980 wordt gekenmerkt door het hier voorgenoemde jubileum. Naast een drukbezochte receptie op 10 januari 1980 wordt er tevens een fondue?avond voor genodigden en een Jubileum?wedstrijdavond gehouden.

Periode 1981 - 1990

Het EHBO-verenigingsleven in Middelburg gaat in de jaren tachtig gestaag verder. Ook de afdeling ontkomt niet aan de moderne eisen van de tijd die er o.a. gesteld worden op het gebied van lesgeven, administratie voeren e.d. Door de jaarlijkse collecten kan de afdeling duurzame middelen aankopen. O.a. worden er beademingspoppen, waaronder een baby-pop, een overheadprojector, eigen kasten, lesmaterialen enz. enz. aangeschaft. Tevens kunnen diverse personen, op kosten van de afdeling, een kadercursus binnen het District Zeeland volgen. Binnen het lesprogramma van de herhalingscursisten wordt niet alleen tijd ingeruimd voor het praktisch en theoretisch oefenen, maar ook worden er diverse lezingen, filmavonden en excursies georganiseerd. De bezetting van de cursus­sen wordt in deze jaren steeds groter. Door de vele activiteiten krijgt de EHBO-afde­ling Middelburg goede naamsbekendheid, waardoor vele personen aangespoord worden om een cursus bij de vereniging te gaan volgen (in 1988 worden er drie cursussen georga­niseerd, gezien het vele aantal deelnemers !). Bij deze cursussen mag zeker niet de reanimatiecursussen vergeten worden. Ook deze genieten een goede bekendheid waar goed gebruik van wordt gemaakt. Tevens worden er in deze jaren grote oefeningen gehouden in samenwerking met Rode Kruis en Brandweer en tal van instanties binnen de gemeente Middelburg. Als laatste wordt de hulpverlening genoemd. Door de inzet van velen kan de EHBO-Afdeling Middelburg in de jaren tachtig aanwezig zijn bij tal van evenementen.

Periode 1991 - 2015

2014 In dit jaar treft de afdeling nadere voor­bereidingen voor het 75-jarig jubileum in 2015. Het jaar 2015 wordt gekenmerkt door het hier voorgenoemde jubileum. 

Tenslotte

Bij het opzetten van dit stuk geschiedenis heb ik mij gerealiseerd dat ik niet al te uitvoering kon wezen. Sommige personen zijn wel genoemd anderen niet. Echter bij het doorlezen van de oude notulen e.d. ben ik tot de conclusie gekomen dat jaren van EHBO binnen de gemeente Middelburg echter alleen tot stand kon komen door de vaak geweldige inzet van leden, artsen, kader en Bestuur. Sommige van hen zijn zelfs tot erelid van de vereniging benoemd. Vandaag de dag is de EHBO-Afdeling Middelburg een gezonde en bloeiende vereniging waarop men trots kan zijn! Mogelijkerwijs kan de EHBO-Afdeling Middelburg in de komende jaren verzekerd blijven van deze geweldige inzet en blijven doorgroeien.

André van Os